بهداشت و ايمني شغلي در کار به چه صورتت است؟ انسان از آغاز خلقت مجبور بوده برای پویایی زندگی خود تلاش کند و از این رو سختی های بسیاری را متحمل شده است. نیروی کار هر کشور به ویژه کشورهای در حال توسعه جزء مهمی از سرمایه ملی محسوب می شود و یکی از پایه های توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب می شود.
بنابراین حفظ سلامت نیروی کار و بهبود محیط کار بسیار مهم است. بهداشت حرفه ای و ایمنی صنعتی ابزارهایی هستند که می توان از آنها برای تضمین، حفظ و ارتقای سطح سلامت نیروی کار استفاده کرد.
هدف سلامت شغلی پیشبینی، تشخیص، ارزیابی و کنترل عوامل محیطی یا فشارهای محیط کار است که ممکن است باعث آسیب یا بیماری شود یا بر سلامت کارکنان تأثیر منفی بگذارد. بهداشت حرفه ای دانشی است که ریشه در بسیاری از علوم مانند شیمی، فیزیک، مهندسی، ریاضیات، پزشکی، فیزیولوژی، آمار و … و همچنین علوم انسانی دارد.
تاريخچه بهداشت حرفه اي
ظهور دانش بهداشت حرفه ای به عنوان یک تخصص خاص و جدا از سایر دانش ها نسبتاً جدید است، اما مفاهیم مطرح شده در این دانش از زمان های قدیم مورد توجه بوده است. رامازيني اولين پزشكي بود كه مشاغل مختلف و بيماريهاي ناشي از آنها را توصيف كرد و اولين كسي بود كه پيشنهاد كرد پزشكان در مورد شغل بيمار نيز بپرسند. زیرا می تواند ارتباط تنگاتنگی بین حرفه فرد و بیماری او وجود داشته باشد. امروزه در تاریخ نویسی همه بیماران از این سوال استفاده می شود، بعد از کار رامازینی، پزشکان بیشتر به عوارض ناشی از کار توجه می کنند.
در اوایل انقلاب اسلامی، وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت با هم کنترل نیروی کار و سلامت و ایمنی کارگران را بر عهده داشتند. در آذرماه 1391 با تصویب وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و تصویب شورای دولتی نظارت بر سلامت محیط کار و کارگران، به عهده این نهاد قرار گرفت. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اداره ای به نام سرویس بهداشت حرفه ای وظیفه حفظ و ارتقای سلامت نیروی کار کشور در محیط های مختلف کار در جامعه را بر عهده داشت.
(Occupational Health) سلامت شغلي
((سلامت شغلی)) سلامت، رابطه آن با کار و محیط کار را مطالعه می کند. در ابتدا، دامنه بهداشت حرفه ای محدود به آسیب ها یا بیماری های شغلی بود که به کار، شرایط کاری یا محیط کار نسبت داده می شد. به تدریج مطالعات نشان داده است که سه عامل ذکر شده از عوامل موثر در بروز بیماری های غیر شغلی بوده و به همین دلیل دامنه بهداشت حرفه ای گسترش یافته است.
اهداف بهداشت حرفه ای عبارتند از:
- تضمین، حفظ و ارتقای سلامت جسمی، روانی و اجتماعی کارگران در هر حرفه.
- پیشگیری از بیماری ها و آسیب های ناشی از کار
- حفاظت کارکنان از عوامل مضر برای سلامتی.
- بکارگیری فرد در شغلی که از نظر فیزیولوژیکی و روانی توانایی انجام آن را دارد.
- تطبیق کار با شخص و در صورت عدم امکان تطبیق فرد با کار
محتواي بهداشت حرفه اي
بهداشت حرفه ای دانش پیش بینی، تشخیص، ارزیابی و کنترل خطرات بهداشتی در محیط کار است. هدف آن تضمین، حفظ و بهبود سلامت و رفاه کار آنها و در نهایت حفظ امنیت عمومی است. در بهداشت حرفه ای بیماری ها و عوارض حاد و مزمن ناشی از عوامل زیان آور محیط کار بررسی می شود.
مهمترین وظایف مهندسی بهداشت حرفه ای عبارتند از:
- بررسی فنی محیط کار
- اندازه گیری و ارزیابی عوامل زیان آور فیزیکی، عوامل شیمیایی محیط کار، زیست شناسی، عوامل مضر ارگونومیک
- بررسی روش های کار در کارگاه ها و ارائه بهترین روش
- بازرسی تجهیزات حفاظت فردی و راهنمایی در مورد نحوه استفاده از آن
- پیشگیری از بیماری ها و حوادث شغلی در کلیه مشاغل بیماری ها و حوادث شغلی به مواردی گفته می شود که در حین کار و به دلیل آن اتفاق می افتد.
- تنظیم پرونده پزشکی کارکنان و بررسی وضعیت سلامت آنها
- یکی از اقداماتی که برای رسیدن به هدف بهداشت حرفه ای باید انجام شود، مراقبت های بهداشتی و درمانی کارگران و کارکنان است که از طریق
معاینات اولیه، معاینات دوره ای، معاینات موردی انجام می شود.
- اهداف اصلی بررسی دوره ای عبارتند از:
- تشخیص زودهنگام بیماری های شغلی و غیر شغلی
- پیگیری موارد مشکوک تا روشن شدن وضعیت آنها
- درمان به موقع و پیشگیری از پیشرفت بیماری
- تسلط بر عوامل زیان آور محیط کار و محدود ساختن کار بیمار
- جلوگیری از انتقال و شیوع بیماری های عفونی
- بررسی تاثیر مضر عوامل محیط کار
- تعیین تاثیر محیط بر سلامت و بیماری کارگران
- ارزیابی روشهای پیشگیری و ایمنی
بیماری ناشی از کار: بیماری است که در اثر قرار گرفتن در معرض عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی یا ارگونومیک در محیط کار ایجاد می شود.
فيزيولوژي كار
فیزیولوژی شغلی شاخه ای از فیزیولوژی است که اعمال و وضعیت بافت ها و اندام ها را در حین کار توضیح می دهد. هدف اصلی فیزیولوژی کار فراهم کردن شرایطی است که در آن افراد بتوانند بدون خستگی غیر ضروری کار خود را انجام دهند و پس از اتمام کار انرژی کافی برای انجام سایر فعالیت های روزانه داشته باشند.
فيزيولوژي محيط
فیزیولوژی محیطی تأثیر شرایط محیطی و عواملی مانند صدا، نور، گرما، سرما، رطوبت، ارتعاشات و غیره را مطالعه می کند. در مورد فیزیولوژی بدن انسان هر یک از این عوامل در صورتی که از حد تحمل فیزیولوژیکی فرد فراتر رود از عوامل زیان آور محیط تلقی می شود و باعث آسیب به فرد می شود.
بررسي صدمات اسكلتي، عضلاني مرتبط با كار
این عوامل زمانی رخ می دهند که تقاضاهای شغلی از توانایی های فرد فراتر رود. با اعمال اصول ارگونومیک می توان با کاهش تنش عضلانی و کنترل عوامل مکانیکی، بروز اختلالات را به میزان قابل توجهی کاهش داد.
ایمنی و پیشگیری از حوادث شغلی
اگر سلامت در یک مفهوم ساده و کاربردی به عنوان پیشگیری از بیماری تعریف شود، ایمنی را می توان پیشگیری از حوادث دانست. به عبارت دیگر کار ایمنی پیشگیری از حوادث است. بنابراین درک پدیده حادثه بسیار مهم است.
- حادثه: اتفاقی است که برنامه ریزی نشده است که باعث خسارت می شود.
- خطر: این حالتی است که باعث آسیب می شود. در واقع خطرات مانند مواد منفجره ای هستند که در همه جا وجود دارند و در اثر محرک هایی مانند
- خطای انسانی، خرابی سیستم کنترل، خرابی دستگاه و تجهیزات و … به حادثه تبدیل می شوند.
- ایمنی: عبارت است از درجه دور شدن از خطر.
در دنیای امروز به دلیل تصادفات فراوانی که رخ می دهد، موضوع ایمنی بسیار مورد توجه همگان قرار گرفته است. در واقع توجه به نکات ایمنی باعث کاهش حوادث ناشی از کار می شود.
ارگونومي كار با رايانه
استفاده از کامپیوتر در زندگی انسان بسیار گسترده است و تعداد زیادی از افراد ساعت های زیادی با کامپیوتر کار می کنند. به همین دلیل، دانستن عوامل موثر بر سلامتی هنگام کار با رایانه بسیار مهم است. وجود شرایط نامناسب در محیط کار، بی توجهی به مسائل ارگونومیکی و بهداشتی هنگام کار با کامپیوتر می تواند در دراز مدت باعث ایجاد بیماری ها و ناهنجاری ها شود.
حداقل مشخصات یک محیط کاری مناسب برای کاربران کامپیوتر به شرح زیر است:
- در دسترس بودن سیستم تهویه مطبوع
- نور کافی و مناسب
- استفاده از میز مخصوص که دارای عرض و ارتفاع استاندارد باشد.
- استفاده از صندلی ارگونومیک با قابلیت تنظیم ارتفاع
- استفاده از کفی برای قرارگیری مناسب و راحت پا
با وجود رعایت نکات فوق، همچنان احتمال بروز بیماری های خاص برای اپراتور وجود دارد، بی تحرکی در هنگام کار با کامپیوتر، خیره شدن طولانی مدت به صفحه نمایشگر و حرکات یکنواخت و تکراری مچ دست می تواند عوارض مختلفی را ایجاد کند.
برای جلوگیری از این عوارض نکات ساده و مهم زیر را هنگام کار با کامپیوتر رعایت کنید:
- در عوض پشت میز کامپیوتر بایستید و گردن، بازوها، مچ دست و پاهای خود را با حرکات بسیار آسان حرکت دهید.
- صفحه مانیتور را طوری تنظیم کنید که ستون فقرات شما صاف باشد و چشمان شما در یک خط مستقیم با بالای صفحه قرار گیرند. این وضعیت برای چشمان شما راحت تر خواهد بود.
- فاصله صفحه مانیتور با چشمان شما باید بین 53 تا 63 سانتی متر باشد.
- هر 33 دقیقه چند دقیقه به اجسامی که در فاصله 6 متری هستند نگاه کنید.
- ارتفاع میز کامپیوتر باید بین 66 تا 71 سانتی متر باشد.
- ترجیحا از زیرپایی استفاده کنید و پاهای خود را روی آن قرار دهید این وسیله به راحتی پاهای شما کمک می کند.
- میز را به گونه ای قرار دهید که نور لامپ های سقفی در دو طرف باشد و از قرار دادن میز در محلی که نور لامپ مستقیماً روبروی شما باشد خودداری کنید.هنگام استفاده از نور طبیعی، صفحه نمایش مانیتور نباید جلوی پنجره قرار گیرد
- سطح صفحه کلید باید تقریباً با دسته صندلی و آرنج هم ارتفاع باشد و مچ ها به طور معمول روی کیبورد قرار گیرند، به طوری که هنگام کار، ساعدها
- تقریباً موازی با افق باشند. و زاویه بین مچ دست و ساعد 5 تا 13 درجه است. موقعیت ماوس در همان ارتفاع و فاصله از صفحه کلید است.
- روشنایی محل کار باید مخلوطی از نور سفید و زرد باشد (ترجیحاً از لامپ ماه استفاده شود) و شدت آن حدود 333 لوکس باشد.
- برای به حداقل رساندن فشار به گردن و پشت هنگام نوشتن نامه یا نامه، لازم است از جا کاغذی برای قرار دادن حرف روی آن استفاده شود.
- برای اتاق کار، دما 19-23 درجه سانتیگراد و رطوبت حدود 50٪ است.
- بهتر است به طور مرتب هوای اتاق را با بازکردن در و پنجره ها و یا نصب دستگاه تهویه تعویض کنید.
شناسایی خطر: فرآیند شناسایی وجود یک ریسک یا عامل مضر و تعیین ویژگی های آن.
ارزیابی ریسک: فرآیند ارزیابی ریسک ناشی از خطرات، در نظر گرفتن کفایت کنترلهای موجود و تصمیمگیری در مورد قابل قبول بودن یا نبودن ریسک.
موقعیت و هدف شناسایی خطر و ارزیابی ریسک:
متن استانداردهای سیستم های مدیریت ایمنی بر شناسایی خطر و ارزیابی ریسک تاکید دارد و از آن به عنوان قلب سیستم یاد می شود. روش بکارگیری شناسایی خطر و ارزیابی ریسک باید موارد زیر را در نظر بگیرد:
- فعالیت های روتین و غیر روتین
- فعالیت کلیه افرادی که به محیط کار دسترسی دارند.
- رفتار و توانمندی افراد و سایر عوامل
- خطرات شناسایی شده ای که خارج از محیط کار منشأ می گیرند و ممکن است بر سلامت و ایمنی افراد تحت کنترل سازمان تأثیر مخرب بگذارند.
- خطرات ایجاد شده در نزدیکی محیط کار توسط فعالیت های مرتبط با کار تحت کنترل سازمان (جنبه های زیست محیطی)
- زیرساخت، تجهیزات و مصالح موجود در محیط کار
- تغییرات در سازمان
مراحل ارزیابی ریسک
ارزیابی ریسک دارای 5 مرحله است:
- شناسایی خطرات
- تعیین اینکه چه کسانی و چگونه می توانند آسیب ببینند. (تعیین درجه زوال و احتمال وقوع)
- تحقیق و تعیین ریسک های موجود
- تعیین اقدامات کنترلی و اجرای اقدامات پیشگیرانه یا اصلاحی، ثبت یافته ها و نتایج.
- ارزیابی را در صورت لزوم بررسی و آن را به روز کنید.
سخن نهایی در بهداشت و ايمني شغلي
جلوگیری از وقوع هر نوع حادثه متاثر از نحوه ساخت سیستم مدیریت ریسک سازمان است در واقع این امر اساس ایجاد ساختار مدیریت ایمنی و بهداشت و استقرار سیستماتیک مدیریت ریسک است.
سازمانها موظفند با استفاده از روشهای استاندارد و برداشتن گامهای مؤثر در اجرای استانداردهای ایمنی و بهداشت حرفهای برای حفاظت از مهمترین منبع، مسئولیت سلامت جسمی و روانی نیروی انسانی خود را بر عهده بگیرند.
